रेल चक्र - भार फुकाचा आम्हावर!
जगात सगळी सोंगं वठवता येतात. परंतु पैशाचं सोंग मात्र वठवता येत नाही. पैसा गोळा करण्याचं व त्याचा हिशेब ठेवण्याचं काम रेल्वेचा वाणिज्य विभाग (commerce dept) करतो. पश्चिम विभागाला म्हणजे ह्रश्चद्गह्मड्डह्लद्बठ्ठद्द ष्ठद्गश्चड्डह्मह्लद्वद्गठ्ठह्ल ला रेल्वेचा मेंदू (railway brain) म्हणतात , तसंच या वाणिज्य विभागाला रेल्वेचं पोट (railway stomach) म्हणता येईल. पैसा असला तरच पोट भरता येईल नाही का ? या मुख्य विभागात अनेक उपविभागही आहेत. पार्सल बुकिंग विभाग(parcel booking dept) , गुड्स बुकिंग विभाग(goods booking dept) , रिझवेर्शन विभाग (reservation dept), तिकीट चेकिंग विभाग (ticket checking dept), अकाउण्ट ऑडिट विभाग(account auditing dept) , वैद्यकीय विभाग(medical dept) इत्यादी.
रेल्वेशी सामान्य जनांचा संबंध येतो तो तिकीट खिडकीशी(ticket window). गावाला जाताना आपलं तिकीट काढायला या खिडकीशी प्रत्येकजण जातो. तिकीट देणाऱ्या मास्तरला रेल्वेच्या भाषेत बुकिंग क्लार्क (booking clerk) म्हणतात. मला एका वयस्कर निवृत बुकिंग क्लार्कने पंढरपूर यात्रेच्या बाबतीतला त्याच्या वडिलांच्या वेळी घडलेला किस्सा सांगितला. तो असा की त्या काळी अतिशय स्वस्ताई होती. त्या मानाने पगारही कमी होते. तरीही पगारातले पैसे शिल्लक पडत असत. पंढरपूरच्या यात्रेला आलेले यात्रेकरू यात्रा करून परत जाताना तिकीट काढण्यासाठी बुकिंग क्लार्ककडे पैसे देत व गावाचं तिकीट मागत. बुकिंग क्लार्क तिकीट दिल्यावर उरलेले पैसे परत द्यायला लागला की , ते म्हणायचे ' हे पैसे आमाला नगं. ते इठोबासाठी आणलेले हाईती. ते घरी न्यायाचे न्हाईत. तुमीच ठेवा. '
त्या वेळी यात्रेकरू विठोबाच्या यात्रेसाठी मिळकतीतली ठरलेली रक्कम बाजूला काढून ठेवत व ती पूर्णपणे यात्रेसाठीच वापरली जावी अशी त्यांची भावना असे. त्यामुळे तिकीट काढल्यानंतर उरलेले पैसे ते घेत नसत. असे यात्रेकरूकडून जमलेले पैसे त्या वेळचे बुकिंग क्लार्क विठोबाच्या हुंडीत नेऊन टाकत किंवा गोरगरीबांमध्ये वाटून टाकत.
यानंतर मग काळ बदलला. लोकसंख्या वाढली. महागाई वाढली. पगार अपुरे पडू लागले. भ्रष्टाचाराने हळूहळू पाय पसरायला सुरुवात केली. कित्येक स्टेशनवर , प्रवासी बुकिंग क्लार्क विरुद्ध तक्रार करू लागले. क्लार्कने मला पैसे कमी दिले असं म्हणू लागले. असे प्रकार तिकिटासाठी गदीर्ची झुंबड उडालेली असताना फार घडू लागले. अशिक्षित आणि सुशिक्षित असे दोन्ही प्रवासी यात भरडून निघू लागले. सुशिक्षित प्रवासी स्टेशनमास्तरकडे जाऊन भांडण करत आणि तक्रार करत. परंतु अशिक्षित प्रवासी मात्र बुकिंग क्लार्कलाच शिव्या घालत प्रवास करत. उतारूंच्या या तक्रारी थांबवण्यासाठी रेल्वेने बुकिंग क्लार्कचं निरीक्षण सुरू केलं. कोणत्या बुकिंग क्लार्कच्या ड्युटीमध्ये जास्त तक्रारी येतात यांची नोंद ठेवली जाऊ लागली. त्यानंतर या तक्रारींचं प्रमाण घटलं. परंतु तरीपण काही जणांना भ्रष्ट्राचाराची चटकच लागलेली असते. त्यांना अनैतिक मार्गाने पैसा कमावल्याशिवाय चैनच पडत नाही. ते बुकिंग ट्यूबमधली चार-पाच तिकिटं देत व उरलेली तिकिटे साठा करून ठेवत. मग ठेवलेल्या तिकिटाच्या बंडलमधून तिकिटे काढून प्रवाशांना देत व त्या तिकिटाचे पैसे खिशात घालत. अशा कामगिरीमुळे काही बुकिंग क्लार्कने आपल्या नोकऱ्या गमावल्या आहेत. चोरी कितीही बेमालूमपणे केली तरी ती कधी ना कधी उघडकीला येतेच. याचा अर्थ सगळेच बुकिंग क्लार्क असे असतात असं होत नाही. आपण सर्वसाधारपणे असं पाहतो की समाजामध्ये चांगल्या गोष्टींपेक्षा वाईट गोष्टींची चर्चा अधिक चविष्टपणे केली जाते. एखादा दुसऱ्या बुकिंग क्लार्कच्या पैसे खाण्यामुळे संपूर्ण बुकिंग क्लार्कची कॅटेगिरीच बदनाम होते. काही वेळेला बुकिंग क्लार्कला फटकाही बसतो. म्हणजेच गदीर्च्या वेळी कधीकधी प्रवाशांना जादा पैसे दिले जातात , तेव्हा त्यांना खिशातून ते पैसे भरावे लागतात आणि अशा तऱ्हेने विनाकारण त्यांना हा भार सोसावा लागतो.
- व्यंकटेश बोर्गीकर
जगात सगळी सोंगं वठवता येतात. परंतु पैशाचं सोंग मात्र वठवता येत नाही. पैसा गोळा करण्याचं व त्याचा हिशेब ठेवण्याचं काम रेल्वेचा वाणिज्य विभाग (commerce dept) करतो. पश्चिम विभागाला म्हणजे ह्रश्चद्गह्मड्डह्लद्बठ्ठद्द ष्ठद्गश्चड्डह्मह्लद्वद्गठ्ठह्ल ला रेल्वेचा मेंदू (railway brain) म्हणतात , तसंच या वाणिज्य विभागाला रेल्वेचं पोट (railway stomach) म्हणता येईल. पैसा असला तरच पोट भरता येईल नाही का ? या मुख्य विभागात अनेक उपविभागही आहेत. पार्सल बुकिंग विभाग(parcel booking dept) , गुड्स बुकिंग विभाग(goods booking dept) , रिझवेर्शन विभाग (reservation dept), तिकीट चेकिंग विभाग (ticket checking dept), अकाउण्ट ऑडिट विभाग(account auditing dept) , वैद्यकीय विभाग(medical dept) इत्यादी.
रेल्वेशी सामान्य जनांचा संबंध येतो तो तिकीट खिडकीशी(ticket window). गावाला जाताना आपलं तिकीट काढायला या खिडकीशी प्रत्येकजण जातो. तिकीट देणाऱ्या मास्तरला रेल्वेच्या भाषेत बुकिंग क्लार्क (booking clerk) म्हणतात. मला एका वयस्कर निवृत बुकिंग क्लार्कने पंढरपूर यात्रेच्या बाबतीतला त्याच्या वडिलांच्या वेळी घडलेला किस्सा सांगितला. तो असा की त्या काळी अतिशय स्वस्ताई होती. त्या मानाने पगारही कमी होते. तरीही पगारातले पैसे शिल्लक पडत असत. पंढरपूरच्या यात्रेला आलेले यात्रेकरू यात्रा करून परत जाताना तिकीट काढण्यासाठी बुकिंग क्लार्ककडे पैसे देत व गावाचं तिकीट मागत. बुकिंग क्लार्क तिकीट दिल्यावर उरलेले पैसे परत द्यायला लागला की , ते म्हणायचे ' हे पैसे आमाला नगं. ते इठोबासाठी आणलेले हाईती. ते घरी न्यायाचे न्हाईत. तुमीच ठेवा. '
त्या वेळी यात्रेकरू विठोबाच्या यात्रेसाठी मिळकतीतली ठरलेली रक्कम बाजूला काढून ठेवत व ती पूर्णपणे यात्रेसाठीच वापरली जावी अशी त्यांची भावना असे. त्यामुळे तिकीट काढल्यानंतर उरलेले पैसे ते घेत नसत. असे यात्रेकरूकडून जमलेले पैसे त्या वेळचे बुकिंग क्लार्क विठोबाच्या हुंडीत नेऊन टाकत किंवा गोरगरीबांमध्ये वाटून टाकत.
यानंतर मग काळ बदलला. लोकसंख्या वाढली. महागाई वाढली. पगार अपुरे पडू लागले. भ्रष्टाचाराने हळूहळू पाय पसरायला सुरुवात केली. कित्येक स्टेशनवर , प्रवासी बुकिंग क्लार्क विरुद्ध तक्रार करू लागले. क्लार्कने मला पैसे कमी दिले असं म्हणू लागले. असे प्रकार तिकिटासाठी गदीर्ची झुंबड उडालेली असताना फार घडू लागले. अशिक्षित आणि सुशिक्षित असे दोन्ही प्रवासी यात भरडून निघू लागले. सुशिक्षित प्रवासी स्टेशनमास्तरकडे जाऊन भांडण करत आणि तक्रार करत. परंतु अशिक्षित प्रवासी मात्र बुकिंग क्लार्कलाच शिव्या घालत प्रवास करत. उतारूंच्या या तक्रारी थांबवण्यासाठी रेल्वेने बुकिंग क्लार्कचं निरीक्षण सुरू केलं. कोणत्या बुकिंग क्लार्कच्या ड्युटीमध्ये जास्त तक्रारी येतात यांची नोंद ठेवली जाऊ लागली. त्यानंतर या तक्रारींचं प्रमाण घटलं. परंतु तरीपण काही जणांना भ्रष्ट्राचाराची चटकच लागलेली असते. त्यांना अनैतिक मार्गाने पैसा कमावल्याशिवाय चैनच पडत नाही. ते बुकिंग ट्यूबमधली चार-पाच तिकिटं देत व उरलेली तिकिटे साठा करून ठेवत. मग ठेवलेल्या तिकिटाच्या बंडलमधून तिकिटे काढून प्रवाशांना देत व त्या तिकिटाचे पैसे खिशात घालत. अशा कामगिरीमुळे काही बुकिंग क्लार्कने आपल्या नोकऱ्या गमावल्या आहेत. चोरी कितीही बेमालूमपणे केली तरी ती कधी ना कधी उघडकीला येतेच. याचा अर्थ सगळेच बुकिंग क्लार्क असे असतात असं होत नाही. आपण सर्वसाधारपणे असं पाहतो की समाजामध्ये चांगल्या गोष्टींपेक्षा वाईट गोष्टींची चर्चा अधिक चविष्टपणे केली जाते. एखादा दुसऱ्या बुकिंग क्लार्कच्या पैसे खाण्यामुळे संपूर्ण बुकिंग क्लार्कची कॅटेगिरीच बदनाम होते. काही वेळेला बुकिंग क्लार्कला फटकाही बसतो. म्हणजेच गदीर्च्या वेळी कधीकधी प्रवाशांना जादा पैसे दिले जातात , तेव्हा त्यांना खिशातून ते पैसे भरावे लागतात आणि अशा तऱ्हेने विनाकारण त्यांना हा भार सोसावा लागतो.
- व्यंकटेश बोर्गीकर
No comments:
Post a Comment